Waarom nachtwerk funest voor je gezondheid kan zijn

Zo’n 1,2 miljoen Nederlanders werken weleens in nachtdiensten, bleek uit de meest recente schattingen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) uit 2021. Het gaat van zorgpersoneel tot vrachtwagenchauffeurs en van beveiligers tot barmannen- en vrouwen.

Hun werk mag dan onmisbaar zijn voor de maatschappij, voor hun eigen gezondheid heeft het vaak negatieve consequenties. Zo bracht de Gezondheidsraad onregelmatig nachtwerk in verband met een verhoogde kans op diabetes en hart- en vaatziekten.

De Amerikaanse slaaponderzoeker, wiskundige en ondernemer Olivia Walch (34) ontwikkelde een app om nachtwerkers beter in slaap te laten komen, waarover zo dadelijk meer. Ze promoveerde op de Universiteit van Michigan op wat onregelmatige nachten met je gezondheid doen.

Behoorlijk wat, zo laat ze aan Business Insider zien als we haar spreken op techbeurs CES in Las Vegas, waar ze aan een paneldiscussie deelneemt.

Miljoenen nachtwerkers in de VS

In de Verenigde Staten hebben 26 tot 38 miljoen mensen banen met onregelmatige diensten, bleek uit onderzoek uit 2011. Van alle fulltime medewerkers in de VS werken er 15 miljoen geregeld in de nacht, aldus het Amerikaanse ministerie van Arbeid.

's Nachts werken hoeft niet bij iedereen gevolgen voor de gezondheid te hebben, stelt Walch, die al twaalf jaar onderzoek doet op dit gebied. "Als je altijd in de nacht werkt en je ritme omgooit, heeft het geen invloed op je slaapvermogen. Je moet dan wel óók in het weekend dit ritme vasthouden, door overdag te slapen."

Wie van dit ritme afwijkt, zit volgens Walch in de gevarenzone. "Maar daar hebben mensen niet altijd invloed op. Als je bijvoorbeeld kinderen hebt, kun je niet altijd aan je nachtelijke schema vasthouden, bijvoorbeeld omdat de kinderen naar school gebracht moeten worden. Of denk aan mensen die een paar dagen per week nachtdiensten moeten draaien, afgewisseld met werk overdag."

Bij deze groep dreigt hun zogenoemd circadiaans ritme in de war te raken, legt Walch uit. Dit is een soort interne biologische klok, die regelt dat onder meer het melatoninegehalte - het stofje waardoor je moe wordt - steeds hoger wordt naarmate de dag vordert. Hierdoor val je op het einde van de avond in slaap en word je na zo'n 7 tot 9 uur weer wakker.

Mensen met een niet-functionerend circadiaans ritme maken vaak veel te weinig melatonine aan. Hierdoor worden ze soms veel te vroeg wakker, legt Walch uit. “Vergelijk het maar met wanneer je een jetlag hebt en daardoor al om 4 uur ’s ochtends klaarwakker in bed ligt. Mensen bouwen er slaaptekorten door op, die verstrekkende gevolgen voor de gezondheid met zich meebrengen.”

Zoals? "Vrouwen die onregelmatige nachtdiensten draaien, kunnen soms minder makkelijk zwanger raken", zegt Walch. "Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat hun circadiaans ritme in de war is, met als gevolg dat hun hormoonspiegels verkeerd staan afgesteld of zijn verlaagd."

In slaap achter het stuur

Wie een chronisch slaaptekort ervaart, kan volgens Walch in gevaarlijke situaties terechtkomen: "Als je autorijdt terwijl je erg moe bent, is het alsof je dronken de weg opgaat. Verschillende mensen vertelden me dat ze hun haar in een paardenstaart doen en die aan het schuifdak van hun auto vastmaken. Dit deden ze zodat hun haar ze tegen zou houden als ze achter het stuur in slaap dreigen te vallen.”

“Ik sprak ook een vrouw die op de weg alleen in het midden durft te rijden, omdat ze zo bang is in slaap te vallen en van de weg af te rijden. Deze mensen hebben bovendien niet één keer per jaar een onregelmatige nachtdienst, maar het hele jaar door.”

Ook op de lange termijn kan een verstoord circadiaans ritme voor allerhande gezondheidskwalen zorgen, legt Walch uit. “Niet alleen is het slecht voor je geheugencapaciteit, ook voor je hart, zenuwen, nieren en je algehele stofwisseling kan het slopend zijn. Bovendien is sprake van een groter risico op borst- en prostaatkanker. Onregelmatig werk is een volksgezondheidscrisis, vergelijkbaar met roken.”

Nederland kent strikte wetgeving voor werkgevers die hun personeel 's nachts laten werken. Wie een nachtdienst uitvoert, mag afhankelijk van het tijdstip van de dienst verplicht 11 tot 14 uur niet worden ingepland. Wie drie nachtdiensten achter elkaar heeft uitgevoerd, verdient wettelijk 46 uur rust. Werknemers mogen niet vaker dan vijf keer per twee weken en 22 maal per jaar een nachtdienst draaien.

In de federale arbeidswetgeving van de VS is geen verplichte rusttijd opgenomen voor nachtwerkers. Wel geldt voor werknemers met een fulltimebaan een verplichte acht uur rusttijd tussen iedere dienst, los van of die overdag of 's nachts plaatsvindt. Afspraken over eventuele langere rustperiodes na nachtdiensten lijken in de VS vooral op brancheniveau geregeld te zijn.

App adviseert nachtwerkers over beweging en licht

Walch richtte in 2020 een startup op, Arcascope, om werknemers met onregelmatige nachtdiensten te helpen makkelijker in slaap te komen. Ze ontwikkelde vanuit dit bedrijf al eens een app om mensen met een jetlag te helpen voldoende te slapen.

Nu richt ze zich op nachtwerkers. Samen met een team van vijf andere wiskundigen en softwareontwikkelaars ontwikkelde ze voor deze groep een app, Arcashift. De app biedt gebruikers een gepersonaliseerd schema met aanwijzingen over wanneer ze het beste koffie kunnen drinken, kunnen sporten of licht voedsel tot zich kunnen nemen. Ze baseert haar adviezen op wetenschappelijk onderzoek.

Licht is het belangrijkst, stelt Walch. "Je zou het niet zeggen, maar ons lichaam behandelt licht als een drug. Het heeft geen massa, maar het raakt cellen in je ogen. Die cellen wekken elektrische, zelfs chemische reacties op, die zich door je lichaam heen ontwikkelen. Het werkt als een schok voor je systeem."

Intensief bewegen, dus sporten, wekt een vergelijkbare reactie in je lichaam op, weet Walch. Toch is het te makkelijk om te zeggen dat je niet voor het slapen moet sporten. "Stel dat je naar een andere tijdzone reist, dan kan het soms juist helpen om voor het slapen te sporten. Je kunt er in sommige gevallen sneller in het ritme door komen."

Om precies aan te geven wanneer je wat moet doen, gebruikt Walch, wiskundige als ze is, een algoritme. Dat wordt gekoppeld aan gezondheidsdata van gebruikers, zoals hun hartslag, het aantal stappen dat iemand per dag zet en de ademhalingsfrequentie - die informatie moeten gebruikers dus wel vrijgeven, willen ze de app volledig kunnen inzetten.

Dat er in de VS, met zijn vele nachtwerkers, animo voor dit soort apps is, blijkt uit de snelle toestroom aan gebruikers die Walch ervoer sinds ze de app in september in de VS lanceerde. Al 10.000 Amerikanen maken gebruik van de app, al staat het project qua verdienmodel nog in de kinderschoenen. Zo'n dertig mensen betalen tot dusver een maandelijks bedrag voor extra functionaliteiten binnen de app.

"We zitten nog in de beginfase", zegt Walch, "maar de techniek erachter is erg interessant. Het heeft potentie."

De eerste reacties op haar project zijn in ieder geval positief. Zo schreef een Canadese brandweerman Walch dat haar app een "redder in nood" is gebleken. "Niet eens overdreven, als je mentale scherpte een kwestie van leven of dood is."

LEES OOK: Werken op een vakantieplek: dit zijn de kosten van een ´workation´ en dit levert het je op